نقدی برمسابقات فرهنگی درمدارس( مسابقات قران - قرائت وحفظ)

بنام آرام دلها

به علمی، علم گفته می شود که عظمت خدا با آن علم بهتر معرفی شودوبه مخلوق خدا خدمت وآرامش ببخشد .حکما تا کنون به سه نظریه علمی رسیده اند،که کلیه فعالیت های انسانها حول این سه محور 1-الهیات 2 –طبیعیات 3 -ریاضیات می باشدمتاسفانه در جوامع ما باتمام تقدسی که به قرآن روا میداریم این کتاب آسمانی را، اگرازکنج طاقچه ها برداریم بازبرای گذاشتن درسفره ی سال تحویل یاعروسی وعزا ومراسماتی این چنینی است .در حالیکه امروز با عنایات خاصه حضرت بقیه الله الاعظم روحی فداه ونگاه تیزبین مقام معظم رهبری حضرت آیه الله خامنه ای نهضت فراگیری قرآن وادخال آموزه ها  وآویزه های قرانی درزندگیمان ،درحال رشد ونمو است ،برماست که هم بلحاظ اعتقادی وهم پرداختهای علمی وپژوهشی غرق اقیانوس ناشناخته ی این دایره المعارف بزرگ بشری شویم، وبقدر وسع وظرفیتمان بهره مندگردیم.به تعبیری، آب دريا را اگر نتوان کشيد هم به قدر تشنگي بايد چشيد.

قرآن : مسابقات فرهنگی آموزش وپرورش : گرچه تقریبا سه دهه است که قرآن باگرایشهای چندگانه ،جزء لاینفک مسابقات دانش آموزی است .وهرساله درکنار مسابقات دیگر،در رشته قرآن نیز عده ای ثبت نام  وشرکت میکنند وحائز جوائزی نیز میگردند، ولی بجای عمق وغنابخشی این معجزه آسمانی وپرداختهای علمی وتطبیق سازی با علوم مختلف که متناسب با مشغولیت ودغدغه اصلی دانش آموزاست (علم آموزی ) متاسفانه بعد جوائزونحوه اجراء وبرگزاری مسابقات و مسائل حاشیه ای آن بیشتربرجسته ونمایان میشود تا کاوشهای علمی وشیوه های تطبیقی آن باعلوم مختلف ( ریاضیات ،طبیعات والهیات).نتیجتا آنچه در ذهن دانش آموز به عنوان مبنا واساس وبقول آزوبل⃰ معناگرا،ساخت شناختی ،شکل میگیرد، انبوهی از سورمحفوظ است بدون درک ارتباط آنها باهم و همچنین رقابتی نفس گیر با حسرت ازدست رفتن جوائز آن واحساس غبن وحسدی که دانش آموز، قرآن را در آن ذی مدخل میداند .حال تصور کنید موضوعات قرآنی که متعاقب این بحث میاید بعنوان گرایشهایی جداگانه مثل : انسانشناسی و زیست شناسی وزمین شناسی ونجوم و شیمی مواد وجغرافیای اقیانوسها و... جایگزین این نوع مسابقات گردد. ضمن آنکه عزت نفس بچه مسلمان ،حفظ میشود و منبع علوم وتکنولوژی امروزی را دیگر غرب نمیداند، قرآن رابعنوان دائره المعارفی جامع و علمی با اتمسفری مفرح و وسعتی ،جهانشمول به آغوش میکشد. ازطرفی همچنانکه میدانیم دربعد آموزش ،کتب درسی دچار تحولی بنیادین آنهم بارویکردی کاملا علمی ونوین گردیده  به نظر میرسد همسو با این نگاه عالمانه ی آموزش محور، میبایست در نحوه اجراء و پرداخت مسابقات فرهنگی , خاصه قرآن کریم ،تجدید نظر شود. تمام آنجه ازشیوه های جاری مسابقات قرآن بدست می آیداینها هستند: 1-  شناخت صوتهای خوب قرآنی(ان هم برای خود فرد ونه سیستم) 2- ارتباط باقران درفضای مدرسه برای تعدادی معدود ازدانش آموزان. باید پذیرفت درحوزه قرآن ،علمی وعمقی (همسانسازی باعلوم ) حداقل بادانش آموز نشده است . درحالیکه میتوان با شاهدمثالهای ازقرآن گفت درجفرافیای اقیانوسها ویا درمباحث شیمی وعدم اختلاط مایعاتی باچگالی متفاوت درسوره الرحمن آمده است : مرج البحرين يلتقيان بينهمابرزخ لايبغيان وشرح مبسوطی از اشاره قرآن به جدایی میان دو دریای شور و شیرین بمیان آورد .در حالی که اقیانوس شناسان به تازگی کشف کردند که وقتی دو دریا به هم می رسند با یکدیگر ترکیب نمی شوند وآب دو دریای همسایه به دلیل وجود نیروی کشش سطحی آب دریاهای مختلف غلظتهای متفاوتی با هم دارند وبا هم کشش سطحی ایجاد می کنند. گویی که دیواره نازکی بین آن دو برپا شده است در اقیانوس اطلس جریان آب شیرینی وجود دارد که آن را گلف استریم می نامند این جریان عظیم از سواحل آمریکای مرکزی حرکت میکند وسراسر اروپا را طی می کند و به سواحل آمریکای شمالی می رسد.در آنجا هزاران کیلومتر آب وجود دارد که با آبهای اطراف خود مخلوط نمی شوند و در آنها موجودات زنده هم زندگی می کنند . این خاصیت در بسیاری از رودخانه ها از جمله رودخانه های کشور خودمان نیز وجود دارد.همچنین در کشور مصر نیز هیئتی اکتشافی از دانشگاه مصر دریافتند که آبهای خلیج عقبه از نظر خواص شیمیایی و فیزیکی با آبهای دریای احمر تفاوت دارند و با آن مخلوط نمی شوند همچنین در جایی که دریای احمر به اقیانوس هند می رسد نیز این خاصیت وجود دارد.این پدیده در دریاری مدیترانه و اقیانوس اطلس که در تنگه جبل الطارق به هم می رسد دیده می شود اما به دلایلی مانند دما میزان شوری و شیرینی از هم جدا می شوند.وقس علیهذا. درحوزه ادبیات فارسی نیزحضرت مولانا موضوع این آیه به زیورنظم آراسته : اهل نار و خلد را بين همدکان / در ميانشان برزخ لايبغيان /اهل نار و اهل نور آميخته /در ميانشان کوه قاف انگيخته / بحر را نيميش شيرين چون شکر/طعم شيرين رنگ روشن چون قمر /نيم ديگر تلخ همچون زهر مار/طعم تلخ و رنگ مظلم همچو قار / هر دو بر هم مي زنند از تحت و اوج / بر مثال آب دريا موج موج . اكنون به بيان نمونه‌هاي علمی دیگری از قرآن مي‌پردازيم:

الهیات : که درآن گوهر عقل، وحی ، دستورات الهی ،قرآن، سنت پیامبران، ومعنویت ،درآن نهفته است وبرحسب تجربه به شاخه های گوناگون توسعه یافته است. طبیعیات: آنچه نعمت درکره زمین وجود دارد،برحسب نیازانسانها، درزمان ، مکان ، وتوان برداشت ونیازهای بشرتامین و با توجه به امکانات فراوان وافزایش جمعیت این برداشتها ها روز بروز افزونتر می شود 

ریاضیات: این علم از ابتدا پس از برداشت طبیعت ،مقدار واندازه، در طرح ها، وشکلهای گوناگون کم بیش بود.درابتدا به همین ترتیب هم بکار برده شده با علم الهیات عقل وحی الهی که خداوند برما ارزانی داشته بدنبال نیازهای گوناگون ، خوراک ، پوشاک ، مسکن... به حرکت درآمده فرض کنید: خانه ای برای خود درست کند، ازطبیعیات الهی برداشت، وهنگام ساخت ازریاضی مقدار واندازه بکار برده اند .با توجه به اینکه هزاران سال از ابتدای خلقت می گذرد  هنوزهم همین سه نظریه اما با توجه به افزایش جمعیت وتجربیات باهمان علم الهیات دنبال تامین نیازهای گوناگون که البته به شاخه مختلف تقسیم شده حرکت می کنند وبا امکانات زیادترادامه دارد وعلم ریاضیات بیشتربه چشم می آید. که من چند فرضیه ومثال می آورم.حاج آقای قرائتی  می فرمودند : مهمترین عضو، مغزمحل تفکر وتامل ، محل سجده که درمقابل خدا هم هست وباید خاک مالی شود، سپس قلب و دل انسان که باید برای همنوع خود به تپد پایین تر میباشد ، درپایان شکم وشهوت قرار دارد. درزمان حال این ترتیب ازپایین به بالا بیشتراهمیت داده می شود.

آيا ميدانيد كه پيشگويي هاي قرآن كدامند .

گرچه قرآن كتاب علوم نيست و به منظور مسايل علمي نيز نازل نشده است و منظور و هدف قرآن هدايت و رهبري جامعه بسوي سعادت دنيا و آخرت است ولي در عين حال قرآن در بسياري موارد از اين گونه مسايل در راه هدف خاص خود بهره برده است و از آنها به صورت نشانه‌هايي از قدرت لايزال الهي ياد كرده است. لذا در موارد متعددي، اشاره به بسياري از اسرار خلقت نموده است. اين امر خود نشان دهنده آن است كه قرآن از سوي كسي نازل شده است كه احاطه كامل به اسرار طبيعت داشته است و او كسي نيست جز آفريننده طبيعت. در زير پنج مورد از اين اسرار را كه در قرآن آمده است، به اختصار بيان مي‌نماييم:

الف) اشاره به حركت زمين:

"الذي جعل لكم الارض مهادا"(سوره طه، آيه 53)

"آن خدايي كه زمين را براي شما مانند گهواره قرار داد."در اين آيه، قرآن با كنايه، اشاره به حركت زمين مي‌كند و آن را به گهواره‌اي تشبيه مي‌كند و مي‌دانيم به واسطه حركت گهواره است كه طفل در آرامش به سر مي‌برد و بدينسان به حركت زمين اشاره مي‌كند. علت اين امر كه قرآن با صراحت به حركت زمين اشاره نمي‌كند آن است كه اين جملات در زماني نازل شده است كه جز سكون زمين و حركت افلاك به دور آن چيز ديگري براي بشر مطرح نبود. توضيح بيشتر آنكه هنگامي كه هزار سال بعد گاليله براي اولين بار اعلام كرد كه زمين حركت مي‌كند او را محكوم به اعدام كردند. از همين جا مي‌توان فهميد كه اگر قرآن با صراحت مسأله حركت زمين را مطرح مي‌كرد به طور وسيعي مطرود مي‌گشت و بنابر اين قرآن اين مطلب را با لطافت خاصي بيان نموده است. كه اولاً با نظرات مردم آن زمان صريحاً منافات نداشته باشد و ثانيا حقيقت را بيان كرده باشد.

ب)  : اشاره به وجود آهن دربطن زمین :

و أنزلنا الحديد فيه بأس شديد و منافع للناس" (سوره حديد، آيه 25)

"و ما آهن را كه در آن صلابت و محكمي شديد و منافعي براي مردمان در آن است نازل نموديم."در سرزمين ميان درياي کاسپين و درياي سياه، سلسله کوه‌هاي قفقاز به صورت ديواري راه هاي ميان شمال و جنوب را بسته است؛ مگر يک راه که باز گذاشته و آن تنگه اي است که در ميان رشته کوه‌هايي واقع شده و شمال و جنوب را به هم متصل مي سازد و اين تنگه در عصر حاضر، تنگه دارالا ناميده مي شود و در نقشه هاي موجود ميان شهر ولادي قفقاز ـ پايتخت جمهوري اوستياي شمالي، شمالي ترين منطقه ايراني نشين و فارسي زبان قفقاز که هم اکنون يکي از جمهوري هاي روسيه است ـ و تفليس نشان داده مي شود در همان جا که تاکنون ديوار آهنين باستاني موجود است و شک نيست که اين ديوارهمان سدي است که کوروش بنا کرده، زيرا اوصافي که قرآن بيان کرده، درباره سد ذوالقرنين کاملا بر آن منطبق است و همان گونه که قرآن يادآور شده، الواح آهنين در ساختمان آن به کار رفته و مس گداخته براي بستن مفاصل و رخنه هاي آن استعمال شده و در ميان دو ديوار کوهستاني بنا شده است.تا قرن هجدهم يعني دوازده قرن پس از نزول قرآن هنوز كارهاي فلزي در نهايت ضعف بود و نه تنها ارزش آن شناخته نشده بود بلكه اساسا مهم و قابل توجه تلقي نمي‌شد تا اين كه ناگهان چشم دنيا به آهن دوخته شد و رقابت عجيبي در ميان دانشمندان براي استخراج و استفاده بهتر از آن به وجود آمد تا آنجا كه اين دو قرن اخير دوران نهضت و پيشرفت فلز وعصر فلزات ،اطلاق شده. اين امر در خور توجه است كه قرآن در ميان تمام فلزات انگشت بر روي آهن گذاشته است و از منافع آهن سخن مي‌گويد و امروزه اين امر به وضوح مشهود است كه كارآيي آهن از ساير فلزات بيشتر مي‌باشد.

 ج) اشاره به عمل لقاح توسط باد:

"و أرسلنا الرياح لواقح" (سوره حجر، آيه 22)

"و ما بادها را عامل لقاح قرار داديم."قرنها پس از نزول قرآن بود كه زيست‌شناسان پي به اثر بادها در انجام عمل لقاح در گياهان شدند و اين از معجزات قرآن مي‌باشد.سابقه كشف اينكه هر موجود زنده در اثر تلفيق دو سلول مختلف نر وماده به وجود مي‌آيد، به بيش از چند صد سال نمي‌رسد.پس از كشف‌هاي علمي جديد واختراع ميكروسكوپ بود كه بشر دانست توليد مثل در گياهان نيز، براثر تلقيح ذرات بسيار ريز صورت مي‌گيرد، كه عامل انتقال اين ذرات و گرده‌هاي گياهي حشرات و باد مي‌‌باشد. قرآن قرنها قبل از اين كشفيات مي‌فرمايد: «اولم يروا الي الارض كم انبتنا فيها من كل زوج كريم». (آيه7 سوره شعراء)(آيا به زمين ننگريسته‌اند كه چه قدر از هرگونه گياهان نيكو در آن رويانيده‌ايم. )خداوند همچنين علاوه بر بيان زوجيت در عالم نباتات، عامل لقاح را نيز در آيه 22 سوره حجر چنين بيان مي‌كند: «وارسلنا الرياح لواقح فانزلنا من السماء ماء». (وبادهاي باروركننده را فرستاديم و از آسمان آبي نازل كرديم )و جالب اينجاست كه تحقيقات نشان داده است كه بادها در بارور كردن ابرها و بارش برف وباران نيز نقش اصلي دارند. در تمام مراحل تبخير آبهاي سطحي و حركت دادن بخارات آب و تشكيل و جابجايي ابرها و بارور كردن ابرها ، باد نقش اساسي را ايفا مي‌كند. پس بادها نه تنها عامل تلقيح گياهان ونباتات‌اند، بلكه عامل بارور كردن ابرها وانزال و ريزش باران از آسمان نيز مي‌‌‌‌‌باشند.

د) کرویت زمین

حدود چهار قرن پيش گاليله، يكي از بزرگترين منجمين و دانشمندان اروپا، به جرم اينكه زمين را متحرك خوانده بود، محكوم به مرگ شد. در آن زمان اروپا دوران تاريك قرون وسطي را مي‌گذراند. دوراني كه ارباب كليسا و وفاداران به تعاليم خرافي مسيحيت، بر گسترش علم و دانش مغرب زمين پنجه افكنده بودند وبا تفتيش عقايد وسوزاندن وشلاق و شكنجه، ناكامانه مي‌كوشيدند تا انجيل را بر جامعه اروپا حاكم نگاه دارند. آنان مدعي بودند كه زمين مركز جهان است،  ساكن است و ديگر اجرام به دور آن مي‌چرخند و واتيكان نيز مركز زمين.اما قرآن در عصر جاهليت وقرنها پيش از محكوميت گاليله، گاه به اشاره وكنايه و گاه به صراحت زمين وديگر كرات و كائنات را متحرك مي‌داند.قرآن در آيه 15 سوره ملك زمين را به «ذلول» تشبيه مي‌كند. ذلول به معناي شتر رامي است كه همواره حركت مي‌كند وسوارش را نمي‌آزارد. در آيه 53 سوره طه و آيه 6 سوره نباء آنرا به گهواره تشبيه مي‌كند. روشن است كه خصوصيت اصلي گهواره حركت تؤام با آرامش آن است.قوله تعالي:« فلا اقسم برب المشارق والمغارب انا لقادرون». (آيه 40 سوره معارج) (پس سوگند به پروردگار همه مشرقها و مغربها كه ما تواناييم.)اين آيه اشاره صريح به كروي بودن زمين دارد؛ چرا كه تعدد مشرق ومغرب، در نتيجه كرويت وحركت وضعي زمين است.

ه ) اشاره به نيروي جاذبه زمین

قرآن به آنچه كه امروز تحت عنوان نيروي جاذبه عمومي كشف شده است و كائنات و اجرام و ستارگان وسيارات را در جاي خود وتحت حركتي منظم وقانونمند نگاه مي‌دارد و فاصله آنها را به تناسب حفظ مي‌كند، نيز تلويحاً اشاره دارد. قرآن اين نيروي جاذبه را به ستونهاي نامرئي تشبيه كرده است مي‌گويد:« الله الذي رفع السموات بغير عمد ترونها». (خداوندي است كه آسمانها را بي هيچ ستوني كه آن را ببينيد، برافراشت.  

و) اشاره به ویژه بودن اثرانگشت انسان (پدیده انگشت نگاری )

آيه 2 سوره رعد)قوله تعالي:« ايحسب الانسان ان لن نجمع عظامه بلي قادرين علي ان نسوي بنانه». (آيات 3و4 سوره قيامت) آيا آدمي مي‌پندارد كه ما استخوانهايش را گرد نخواهيم آورد؟ آري، ما قادر هستيم كه حتي سرانگشتهايش را درست گردانيم.اين آيه اشاره به توانايي وقدرت خداوند در روز قيامت دارد و در پي اثبات امكان معاد است. در اين آيه بر اثبات امكان معاد با توجه به قدرت الهي مي‌گويد كه خداوند حتي سرانگشتان انسانها را نيز به حالت اول برمي‌گرداند. دليل انتخاب لفظ «سرانگشتان» در اين آيه، خود، جالب توجه است، چراكه امروزه معلوم گرديده است كه خطوط موجود در اين عضو بدن يكي از پيچيده‌ترين وظريف‌ترين عجايب خلقت است. اين خطوط در افراد مختلف، متفاوت است وهمين امر سبب ايجاد فن انگشت نگاري شده است.

در يك جمع‌بندي كلي ،مطالب اين مقاله را مي‌توان به صورت زير خلاصه نمود:

دانش آموزان میتوانند باتحقیق وتفحص در لابلای آیات قران کریم ،متناسب با سن تحصیل و درک وفهمشان ،آیه یا آیاتی که بیشترین ارتباط با درس مربوطه را دارد اننخاب و بامراجعه به تفاسیر موجود که تفسیر المیزان بنظر حقیر بیشترین موضوعیت درباب مسائل علمی دارد ،به شرح وبسط موضوع درسی توام با اسنادهای قرآنی بپردازد.مطمئنا ازین رهگذر بتدریج آرشیوی از مطالب خودساخته دانش آموز با کمک واشرافیت معلم مربوطه ساخته ومنابع غنی از ارتباط وپیوستگی موضوع و آیه برای سنوات آتی بدست میاید.

شایان توجه اینکه درپایان این وجیزه به عرض برسانم، نگارنده این سطور قریب 25 سال است که درهمین وادی بوده وهست وازنزدیک آنچه نوشته ام نه تنها حاصل تجربیاتم دراستان خودم (بوشهر) بوده  بلکه استان اصفهان و خوزستان نیزآسمان همین رنگ بود،

پاورقی :

دیوید آزوبل واضع یکی از نظریه های معروف شناختی است که نظریه یادگیری معنی دار کلامی نام دارد ، ارتباط این نظریه با یادگیری های آموزشگاهی بیشتر از سایر نظریه های یادگیری است.  Ausubel. David-  Meaningful Verbal Learning.